Kinh Nghiệm về Câu ca dao nói về bốn phận của con đời với cha mẹ Chi Tiết
Lê Minh Châu đang tìm kiếm từ khóa Câu ca dao nói về bốn phận của con đời với cha mẹ được Cập Nhật vào lúc : 2022-09-26 11:20:07 . Với phương châm chia sẻ Bí quyết Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết Mới Nhất. Nếu sau khi đọc Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comment ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha.
Mời những bạn đón nhận quà tặng môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường thật hay và ý nghĩa qua những câu ca dao tục ngữ về đạo làm con để biết ơn những đấng sinh thành trong ngày lễ vu lan báo hiếu nhé!.
Nội dung chính- Tình cảm thiêng liêng mang tên Gia ĐìnhTriết lí về nhân sinh, về sự hiếu nghĩa trong quan hệ giữa cha mẹ – con cháu và ngược lại trong ca dao đã được thể hiện thành những nguyên tắc, chuẩn mực đạo lí, đạo đức sau:Ca dao, tục ngữ về Gia Đình của người Việt Nam thấm đượm triết lí nhân sinh, có tác dụng răn dạy mỗi con người phải làm tròn trách nhiệm và bổn phận của tớ, xứng đáng với công lao như trời biển của mẹ cha.
Ca dao tục ngữ về đạo làm con
Con người dân có bố có ông,
Như cây có cội, như sông có nguồn.
Làm trai nết đủ trăm đường, Trước tiên điều hiếu: đạo thường xưa nay. Công cha đức mẹ cao dày, Cưu mang trứng nước những ngày ngây thơ. Nuôi con khó nhọc đến giờ, Trưởng thành con phải biết thờ hai thân. Thức khuya dậy sớm cho cần,
Quạt nồng ấp lạnh giữ phần đạo con.
Vua tôi sẵn có nghĩa dày, Cha con thân lắm, đấng người nên trông. Khi ấp lạnh, lúc quạt nồng, Bữa dâng ngon ngọt, bữa dùng sớm trưa. Ở cho thoả chí người xưa,
Đền ơn trả nghĩa thuở xưa bế bồng.
Công ơn sinh ra và nuôi dưỡng từ ngày còn ấu thơ: Ba năm bú mớm con thơ, Kể công cha mẹ biết cơ ngần nào! Dạy rằng chín chữ cù lao
Bể sâu không ví, trời cao không bì.
Gió ngày thu, mẹ ru con ngủ,
Năm canh chầy, thức đủ năm canh.
Ngày nào em bé con con, Bây giờ em đã lớn khôn thế này Cơm cha, áo mẹ, công thầy, Nghĩ sao cho bõ những ngày ước ao. Nuôi con cho được vuông tròn, Mẹ thầy dầu dãi, xương mòn gối long. Con ơi, cho trọn hiếu trung,
Thảo ngay một dạ, kẻo luống công mẹ thầy.
Ơn cha nặng lắm ai ơi,
Nghĩa mẹ bằng trời, chín tháng nuôi nấng.
Công cha như núi ngất trời, Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển đông. Núi cao biển rộng mênh mông,
Cù lao chín chữ, ghi lòng con ơi!
Mẹ nuôi con lâu nay rồi,
Nuôi con cho tới thành người mới nghe.
Công cha như núi Thái sơn Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra. Một lòng thờ mẹ kính cha,
Cho tròn chữ hiếu, mới là đạo con.
Ngó lên Hòn Kẽm, Đá Dừng, Thương cha nhớ mẹ quá chừng bạn ơi. Ngó lên, ngó xuống thì vui,
Ngó về quê mẹ ngậm ngùi nhớ thương.
Ngó lên dàng dạng da trời,
Thương cha nhớ mẹ biết đời nào nguôi.
Vẳng nghe chim vịt kêu chiều, Bâng khuâng nhớ mẹ, chín chiều ruột đau. Thương thay chín chữ cù lao,
Ba năm nhũ bộ biết bao nhiêu tình.
Cha già tuổi đã dư trăm,
Chạnh lòng nhớ tới, đằm đằm châu sa.
Gió đưa cây cửu lý hương, Giờ xa cha mẹ thất thường bữa tiệc. Sầu riêng bữa chẳng muốn ăn,
Đã bưng lấy bát lại dằn xuống mâm
Anh làm rể bên em, có cha mà không còn mẹ Em làm dâu bên anh, có mẹ mà không còn cha. Bữa ăn nước mắt nhỏ sa,
Thân phụ ơi thân phụ hỡi, đi đâu mà bỏ con.
Nuôi con mới biết sự tình,
Cảm thương cha mẹ nuôi mình rất lâu rồi.
Ngồi buồn thương mẹ nhớ cha,
Gối loan ai đỡ, kỷ trà ai nâng.
Đi đâu mà bỏ mẹ già,
Gối nghiêng ai sửa, chén trà ai dâng?
Mẹ già ở tấm lều tranh,
Đói no không biết, rách lành chẳng hay.
Mẹ già đầu bạc như tơ,
Lưng đau con đỡ, mắt mờ con nuôi.
Ngày đêm may vá kiếm tiền,
Trước nuôi cha mẹ, sau tuyền đạo con.
Anh đi vắng cửa vắng nhà, Giường loan gối quế, mẹ già ai nuôi! Cá rô anh chặt bỏ đuôi,
Tôm càng bóc vỏ, anh nuôi mẹ già.
Ba tiền một khứa cá buôi,
Cũng mua cho được mà nuôi mẹ già.
Tôm rằn lột vỏ, bỏ đuôi,
Gạo de An cựu mà nuôi mẹ già.
Đói lòng ăn hột chà là, Để cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng. Đói lòng ăn trái ổi non,
Nhịn cơm nuôi mẹ, cho tròn nghĩa xưa.
Liệu mà thờ kính mẹ già, Đừng tiếng nặng nhẹ, người ta chê cười. Dù no dù đói cho tươi,
Khoan ăn bớt ngủ, liệu bài lo toan.
Ngó lên trời, trời cao lồng lộng, Ngó xuống đất, đất rộng mênh mông. Biết răng chừ cá gáy hóa thành rồng,
Đền ơn thầy mẹ ẳm bồng rất lâu rồi.
Con ơi muốn nên thân người, Lắng tai nghe lấy những lời mẹ cha. Gái thời dệt gấm thêu hoa, Khi vào canh cửi, khi ra thêu thùa. Trai thời đọc sách ngâm thơ, Dùi mài kinh sử để chờ kịp khoa. Mai sau nối được nghiệp nhà,
Trước là đẹp mặt, sau là ấm thân.
Em thì đi cấy ruộng bông, Anh đi cắt lúa để chung một nhà. Đem về phụng dưỡng mẹ cha,
Muôn đời tiếng hiếu người ta còn truyền.
Trời cho cày cấy đầy đồng, Xứ nào xứ ấy trong lòng vui ghê. Một mai gặt lúa mang về,
Thờ cha kính mẹ nhiều bề hiếu trung.
Trứng rồng lại nở ra rồng Hạt thông lại nở cây thông rườm rà. Có cha có mẹ mới có ta, Làm nên thời bởi mẹ cha vun trồng. Khôn ngoan nhờ đức cha ông, Làm nên phải đoái tổ tông phụng thờ. Đạo làm con chớ hững hờ
Phải đem chữ hiếu mà thờ từ nghiêm.
Ngó lên trời thấy cặp cu đang đá Ngó ra ngoài biển thấy cặp cá đương đua Đi về lập miễu thờ vua,
Lập trang thờ mẹ, lập chùa thờ cha.
Phụ mẫu thiếp cũng như phụ mẫu chàng,
Hai bên phụ mẫu tạc bốn chữ vàng thờ chung.
Phụ mẫu tình thâm, Phu thê nhân ngãi trọng,
Một mai anh có xa em rồi, em thờ vọng mẹ cha.
Anh đi ghe cá cao cờ,
Ai nuôi cha mẹ, ai thờ tổ tiên?
Công danh hai chữ tờ mờ,
Lãy gì khuya sớm phụng thờ tổtiên.
Chữ rằng: vấn tổ tầm tông,
Cháu con nỡ bỏ cha ông sao đành.
Ơn cha ba năm tình thâm lai láng, Nghĩa mẹ đậm đà chín tháng nuôi nấng. Bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn. Biết lấy chi đền nghĩa trở ngại vất vả,
Đôi đứa ta lên non xắn đá, xuống xây lăng phụng thờ.
Ngó lên nhang tắt, đèn mờ,
Mẫu thân đâu vắng, bàn thờ cúng lạnh tanh.
Nhà em có vại cà đày, Có ao rau muống, có đày chum tương. Dù không mỹ vị cao lương, Trên thờ cha mẹ, dưới nhường anh em. Một nhà vui vẻ êm đềm,
Đói no tùy cảnh, không thèm lụy ai.
Cồng cộc bắt cá dưới bàu,
Cha mẹ mày giàu, đám giỗ đầu heo.
Anh chết ba năm sống lại một giờ, Để xem người ngọc phụng thờ ra sao ? Thờ chàng đĩa muối đĩa rau,
Thờ cha kính mẹ mâm cao cỗ đầy.
Ơn hoài thai như biển, Ngãi dưỡng dục, tợ sông. Em nguyền ở vậy phòng không,
Lo đàng cha mẹ cho hết lòng phận con.
Niềm kim thạch, nghĩa cù lao,
Bên tình bên hiếu, ở sao cho tuyền.
Chim kêu ải Bắc, non Tần,
Nửa phần thương mẹ, nửa phần thương em ?
Anh đà có vợ hay chưa, Mà anh ăn nói gió đưa ngọt ngào? Mẹ già anh ở nơi nao?
Để em tìm vào hầu hạ thay anh.
Đèo nào cao cho bằng đèo Châu đốc, Đất nào dốc cho bằng đất Nam vang. Một tiếng em than: hai hàng lụy nhỏ, Anh có mẹ già biết bỏ ai nuôi. Nước chảy xuôi, con cá buôi lội ngược,
Anh muốn thương nàng, biết được hay là không?
Mẹ già là mẹ già chung,
Anh lo thang thuốc, em giùm cháo cơm.
Mẹ già hai đứa nuôi chung,
Đứa lo cơm cháo, đứa giùm thuốc thang.
Chàng ơi: ơn thầy ba năm cúc dục, Nghĩa mẹ chín tháng nuôi nấng. Ai đền ơn cho thiếp,
Mà nhủ thiếp trao ân tình.
Chẳng lo thân bậu với qua, Lo chút mẹ già đầu bạc tuổi cao. Chim còn mến cội mến cành, Anh cũng biết cho em
Còn mến nghĩa sinh thành của mẹ cha.
Con lạy cha hai lạy một quỳ,
Lạy mẹ bốn lạy, con đi lấy chồng.
Nhớ hồi mẹ đẻ thiếp ra, Nhai cơm sún nước, lớn mà chừng ni. Nghe lời chàng, bỏ mẹ ra đi, Thất hiếu với phụ mẫu,
Có hề chi không, hỡi chàng ?
Công cha nghĩa mẹ ai đền,
Mà em ôm áo, ôm mền theo anh?
Công sinh dục bằng công tạo hóa, Có mẹ cha, sau mới có chồng. Em nhớ khi dìu dắt ẳm bồng,
Nay em lao khổ não nùng, không than.
Nên thì lập kiểng trồng hoa, Chẳng nên đá kiểng trồng cà dái dê. Chẳng nên thiếp trở lộn về,
Dưỡng nuôi từ mẫu trọn bề hiếu trung.
Tu đâu cho bằng tu nhà,
Thờ cha kính mẹ ấy là chân tu.
Lên chùa thấy Phật muốn tu,
Về nhà thấy mẹ công phu chưa đền.
Có hai Phật sống trong nhà:
Sớm hôm lễ niệm đi xa đâu cần.
Cha già là Phật Thích ca,
Mẹ già đích thị Phật bà Quan âm.
Đêm đêm thắp ngọn đèn trời,
Cầu cho cha mẹ sống đời với con
Một mai bóng xế cội tùng,
Mũ rơm ai đội, áo thùng ai mang.
Tiểu kia đến ở chùa ta, Một là giận mẹ, hai là giận thân. Đêm nằm mà nghĩ xa gần, Con người như vậy đem thân ở chùa. Ở chùa ăn những tương chua, Ăn rau muống héo, ăn dưa cần già. Sao không nghĩ đến cửa nhà,
Bát cơm manh áo, mẹ già ai nuôi?
Tổng hợp những câu tục ngữ hay về Mẹ
Bông hồng white color con đặt trên mộ mẹ
Món quà muộn màng cho mẹ ngày lễ Vu Lan
Rằm tháng 7, Mẹ khắc khoải nhớ Con
Danh ngôn về mái ấm gia đình hay và ý nghĩa (P.1)
Ca dao là thể loại văn học đượm chất thơ, thể hiện cái hay, nét trẻ đẹp của ngôn từ văn học dân gian. Cái hay, nét trẻ đẹp của ca dao đó đó là nội dung trữ tình của nó. Cũng như những thể loại khác của văn học dân gian, ca dao phản ánh mọi mặt đời sống của con người. Đó là bức tranh sinh động, phong phú mang đậm bản sắc dân tộc bản địa, thể hiện một cách sâu sắc, rực rỡ thế giới quan và nhân sinh quan của người xưa. Những triết lí nhân sinh trong ca dao Việt Nam thực chất là những kinh nghiệm tay nghề, những bài học kinh nghiệm tay nghề đạo lí, những lời răn dạy rất là sâu sắc của cha ông được truyền lại qua nhiều đời con cháu. Từ suy ngẫm, chiêm nghiệm, tâm tình của nhiều thành viên đúc kết qua nhiều thế hệ, tục ngữ, ca dao, dân ca đã trở thành tiếng nói của hiệp hội, của xã hội, thời đại. Chủ nghĩa Mác – Lênin nhận định rằng: Trong tính hiện thực của nó, con người là tổng hoà những quan hệ xã hội. Bản chất của con người chỉ được thể hiện, đánh giá thông qua những quan hệ xã hội, hiệp hội; trong đó, quan hệ với cha mẹ, anh chị em, người thân trong gia đình trong mái ấm gia đình đó đó là cơ sở, nền móng để hình thành nên những giá trị nhân cách, những quan hệ giữa người với người sau này. Dưới đây, chúng tôi muốn tìm hiểu sâu hơn về công ơn của những bậc cha mẹ và tình cảm của con cháu dành riêng cho cha mẹ thể hiện trong ca dao.
Ai bưng bầu rượu đến đó phải chịu khó bưng về
Em đang ở hầu thầy mẹ cho trọn bề hiếu trung
===
Ai còn mẹ xin đừng làm mẹ khóc,
Đừng để buồn lên mắt mẹ nghe không.
==
Ai đi bờ đất một mình,
Phất phơ chéo áo giống hình trò Ba?
Trò Ba đi học trường xa,
Cơm canh ai nấu, cửa nhà ai lo?
– Cửa nhà đã có con Ba,
Cơm canh con Bốn, rượu trà con Năm,
Một trăm chìa khóa con Sáu cầm,
Giang sơn con Bảy giữ, tảo tần con Tám lo…
===
Ai làm cho chuối không cành,
Cho anh không vợ cắn quanh mẹ già.
Mẹ già như mẹ người ta,
Thì anh có vợ trong nhà đã lâu.
Mẹ anh ác nghiệt cơ cầu,
Cho nên anh chịu âu sầu đến nay.
==
Ai ơi chồng dữ thì lo,
Mẹ chồng mà dữ mổ bò ăn khao.
===
Ai ơi giữ chí cho bền,
Dù ai xoay hướng đổi nền mặc ai.
Xin đừng làm, nói đơn sai,
Tin mình đừng sợ những lời dèm pha.
Anh em một họ một nhà,
Thương nhau chân thực đường xa cũng gần.
==
Ai về tôi gửi đôi giày,
Phòng khi mưa gió để thầy mẹ đi.
==
Anh đi làm mướn nuôi ai,
Cho áo anh rách, cho vai anh mòn?
Anh đi làm mướn nuôi con,
Áo rách mặc áo, vai mòn mặc vai.
==
Anh em chín họ mười đời,
Hai người cùng có, chẳng rời nhau ra.
Chị em cùng khúc ruột rà,
Kẻ giàu, người khó, họ xa tám đời.
==
Anh em cốt nhục đồng bào,
Vợ chồng là nghĩa lẽ nào không thương.
==
Anh em hiền thật là hiền,
Bởi một đồng tiền làm mất đi lòng nhau.
==
Anh em nào phải người xa,
Cùng chung bác mẹ, một nhà cùng thân.
Yêu nhau như thể tay chân,
Anh em hoà thuận, hai thân vui vầy.
==
Anh em như chân như tay,
Vợ chồng như áo cởi ngay nên lìa.
==
Anh ơi! em bảo anh này,
Công cha nghĩa mẹ cao dày chớ quên.
==
Anh về Bình Định thăm cha,
Phú Yên thăm mẹ, Khánh Hoà thăm em.
==
Ba bà đi chợ với nhau
Một bà đi trước kể chuyện nàng dâu
Một bà đi sau tu tu lên khóc
Nhà bà có phúc cưới được dâu hiền,
Nhà tôi vô duyên cưới cô dâu dại
Việc làm thì rái, chỉ tưởng những ăn
Hễ bảo quét sân đánh chết ba gà
Bảo đi quét nhà, đánh chết ba cho
Có mâm giỗ, họ miếng ra miếng vào
Rửa bát cầu ao liếm dĩa quèn quẹt
Đi chợ quên thúng quên quan tiền
Về nhà quên ngõ đâm xiêng vào chùa
Vo chùa thấy hai ông Hộ Pháp mới tô
Nó nghĩ khách tới đầy nhà nhà tôi
Trở ra nó mỉm miệng nó cười
Thằng chồng nó đánh một hồi cẳng chân
Bà đi giữa nghe chuyện phân vân
Rằng dâu tôi cũng không đần không khôn
Mẹ chồng có nói đến con
Thì con tôi chỉ cười dòn nói đưa!
==
Bao giờ cá lý hóa long,
Đền ơn cha mẹ ẵm bồng xưa nay.
==
Bảo vâng, gọi dạ, con ơi,
Vâng lời sau trước, con thời chớ quên.
Công cha, nghĩa mẹ, khôn đền,
Vào thưa, ra gửi, mới nên con người.
===
Bốn con ngồi bốn góc giường,
Mẹ ơi mẹ hỡi mẹ thương con nào.
Mẹ thương con bé mẹ thay,
Thương thì thương vậy chẳng tày trưởng nam.
Trưởng nam nào có gì đâu,
Một trăm cái giỗ đổ đầu trưởng nam.
==
Bồng bềnh giữa chốn giang tân,
Bên tình bên nghĩa biết phân bên nào.
Em ơi, nhất lê nhì lựu tam đào,
Bên tình bên nghĩa, bên nào thì cũng thương.
==
Mẹ già như chuối ba hương,
Như xôi nếp mật, như đường mía lau.
==
Cá không ăn muối cá ươn,
Con cãi cha mẹ trăm đường con hư.
==
Cái ngủ, mày ngủ cho lâu,
Mẹ mày đi cấy đồng sâu chưa về.
Bắt được con giếc, con trê,
Cầm cổ lôi về cho cái ngủ ăn.
==
Cha già tuổi đã đủ trăm,
Chạnh lòng nhớ tới đằm đằm lụy sa.
==
Cha mẹ để của bằng non,
Không bằng để đức cho con ở đời.
==
Cha mẹ là biển là trời,
Nói sao hay vậy, đâu dám cãi lời mẹ cha.
==
Cha mẹ nuôi con biển hồ lai láng,
Con nuôi cha mẹ con tính tháng tính ngày.
==
Chăn tằm rồi mới ươm tơ,
Làm dâu rồi mới được như mẹ chồng.
==
Chàng ơi! Ơn cha ba năm cúc dục
Nghĩa mẹ chín tháng cù lao
Ai đền ơn cho thiếp mà nhủ thiếp trao ân tình?
==
Chẻ tre lựa cật đan nia,
Có chồng con một khỏi chia gia tài.
==
Chồng dữ thì em mới lo,
Mẹ chồng mà dữ mổ bò ăn khao.
==
Chồng dữ thì em mới rầu,
Mẹ chồng mà dữ giết trâu ăn mừng.
==
Có cha, có mẹ có hơn,
Không cha, không mẹ như đàn không dây.
Mẹ cha như nước, như mây,
Làm con phải ở cho tầy lòng con.
==
Có con hơn của anh ơi,
Của như buổi chợ họp rồi lại tan.
==
Cơm cha cơm mẹ đã từng,
Con đi làm mướn kiếm sống lưng cơm người.
Cơm người khổ lắm mẹ ơi!
Chả như cơm mẹ, vừa ngồi vừa ăn.
==
Con cò bay bổng bay la,
Bay từ của miếu bay ra cánh đồng.
Cha sinh mẹ đẻ tay không,
Cho nên bay khắp tây đông kiếm mồi.
Trước là nuôi cái thân tôi,
Sau nuôi đàn trẻ nuôi đời cò con.
==
Con cò lặn lội bờ sông,
Mẹ đi tưới nước cho bông có đài.
Trông trời, trông nước, trông mây,
Trông cho lúa chín, hột sây nặng nhành,
Trông cho rau muống mau xanh,
Để mẹ nấu một bát canh đậm đà,
Mát lòng sau bữa rau cà,
Cho con mau lớn, việc nhà con lo.
==
Con dâu bắt chí mẹ chồng,
Ngó ra ngoài đồng thấy ổ le le.
==
Con dẫu lớn vẫn là con của mẹ,
Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con.
==
Con gái là con người ta,
Con dâu mới thật mẹ cha mua về.
==
Con gái là con người ta,
Con dâu mới phải con bà bà ơi.
==
Con lên ba con chửi mẹ cười,
Con lên mười con chửi mẹ khóc.
==
Con người dân có bố, có ông,
Như cây có cội, như sông có nguồn.
==
Con ơi ghi nhớ lời này
Công cha, nghĩa mẹ, công thầy chớ quên.
==
Con tài, lo láo, lo kiêu,
Con ngu thì lại lo sao kịp người.
==
Con thơ tay ẫm tay bồng,
Tay dắt mẹ chồng đầu bạc như bông.
=
Công cha ba năm tình thâm lai láng,
Nghĩa mẹ đậm đà chín tháng nuôi nấng,
Bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn,
Biết lấy chi đền nghĩa trở ngại vất vả,
Hai đứa mình lên non lấy đá xây lăng phụng thờ.
=
Công cha đức mẹ cao dày,
Cưu mang trứng nước những ngày ngây thơ.
Nuôi con khó nhọc đến giờ,
Trưởng thành con phải biết thờ song thân.
Công cha nghĩa mẹ ai đền,
Mà em ông áo ôm mền theo anh?
Công cha nghĩa mẹ chưa đền,
Hiếu trung chưa trả sao em ôm mùng mền theo trai?
Tình cảm thiêng liêng mang tên Gia Đình
Gia đình là cái nôi sinh thành của con người, là cầu nối giữa con người với xã hội, là nơi chuyển giao văn hoá Một trong những thế hệ. Gia đình vừa là khởi xướng, vừa là xuất phát điểm để mỗi thành viên bước vào môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường, tiếp nhận những giá trị của hiệp hội, hình thành phẩm cách, nuôi dưỡng tâm hồn, sẻ chia tình cảm và sự yêu thương với mọi người. Vì vậy, mái ấm gia đình giữ vai trò quan trọng, là “tế bào của xã hội”. Gia đình còn là một nơi kiến thiết và lưu giữ nét trẻ đẹp truyền thống, cốt cách của mỗi nhà, mỗi dòng tộc, mỗi xóm làng… Cho nên, hình ảnh mái ấm gia đình luôn in đậm trong tâm trí từng người và in đậm trong ca dao, tục ngữ của người Việt. Trong mái ấm gia đình, không gì sâu sắc hơn quan hệ giữa cha mẹ và con cháu. Nói đến quan hệ giữa cha mẹ và con cháu là nói đến cái đạo lí, đạo làm người truyền thống của người Việt, người phương Đông. Chẳng phải ngẫu nhiên, trong nhiều khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích về tục ngữ, ca dao, dân ca Việt Nam, những nhà nghiên cứu và phân tích lại để ý quan tâm nhiều đến quan hệ đặc biệt này. Nhà nghiên cứu và phân tích Vũ Ngọc Phan trong khu công trình xây dựng dày dặn “Tục ngữ, ca dao, dân ca Việt Nam” [3] đã dành một mục riêng về nói về tình cảm mái ấm gia đình, quan hệ giữa cha mẹ và con cháu, thậm chí cả quan hệ giữa mẹ chồng với nàng dâu. Nhà nghiên cứu và phân tích Hoàng Nghĩa Dân [1] thì nhấn mạnh vấn đề đến “đạo làm người”; còn tác giả Phạm Việt Long cũng để ý quan tâm khai thác quan hệ này qua chuyên luận “Tục ngữ, ca dao về quan hệ mái ấm gia đình” [2]… Có thể nói, công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ và sự yêu kính, biết ơn của con cháu đã trở thành thứ tình cảm thường trực trong sâu thẳm ý thức, tâm hồn của từng người dân đất Việt.
Triết lí về nhân sinh, về sự hiếu nghĩa trong quan hệ giữa cha mẹ – con cháu và ngược lại trong ca dao đã được thể hiện thành những nguyên tắc, chuẩn mực đạo lí, đạo đức sau:
Thứ nhất, công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ là trời bể. Ca dao có nhiều câu, cũng là nhiều cung bậc thể hiện công lao trời bể của những bậc sinh thành: “Công cha như núi Thái Sơn/ Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra/ Một lòng thờ mẹ kính cha/ Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con”, “Mẹ nuôi con lâu nay rồi/ Nuôi con cho tới thành người mới nghe”; “Ơn cha nặng lắm ai ơi/ Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng nuôi nấng”; “Ngày nào em bé cỏn con/ Bây giờ em đã lớn khôn thế này/ Cơm cha, áo mẹ, công thầy/ Nghĩ sao cho bõ những ngày ước ao”…
Có thể nói, ngoài ơn sinh thành, dưỡng dục; tình yêu thương của cha mẹ quả lớn lao như trời biển, mênh mông không thể đo đếm. Ca dao không gợi ý, cũng không chủ ý khắc ghi công lao của những bậc cha mẹ, nhưng có một sự thật hiển nhiên mà chẳng nên phải nói thì mọi người con cũng đều hiểu: “Chim trời ai dễ đếm lông / Nuôi con ai dễ kể công tháng ngày”; “Một mẹ nuôi được mười con / Mười con không nuổi được một mẹ”; “Có cha, có mẹ thì hơn / Không cha không mẹ như đờn không dây”; “Con có cha như nhà có nóc / Con không cha như nòng nọc đứt đuôi”… Trong bất kì thực trạng nào, những bậc cha mẹ đều dồn hết sự yêu thương, lo ngại của tớ cho con cháu. In dấu trong ca dao, hình ảnh những người dân mẹ nghèo tần tảo nuôi con trong nghèo khó, cơ cực “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa / Miệng nhai cơm búng, lưỡi lừa cá xương”; “Uốn cây từ thuở còn non / Dạy con từ thuở con còn ngây thơ”… đã trở thành bất tử.
Ca dao xưa cũng luôn có thể có một số trong những bài nói đến những thói hư tật xấu, đến quan hệ mẹ chồng nàng dâu. Mối quan hệ này dưới thời phong kiến khá nặng nề bởi nhiều quan niệm, định kiến hủ lậu, nhưng qua thời gian, qua tấm lòng của người mẹ, sự khác lạ giữa con dâu và con đẻ đã được xoá nhoà. Hơn hết mọi lời ca tụng hay dị nghị, sự yêu thương, bao dung và hi sinh hết mình cho con cháu mới là bản chất, thiên chức cao đẹp nhất của những bậc cha mẹ. Thực hiện trách nhiệm, bổn phận của tớ đối với con cháu, những bậc cha mẹ cũng đồng thời thực hiện trách nhiệm đối với mái ấm gia đình, dòng họ và mở rộng hơn thế nữa là với hiệp hội, xã hội. Tục ngữ đã có nhiều câu thật ngắn gọn mà càng ngẫm, ý nghĩa càng sâu xa: “Mẹ đánh một trăm, không bằng cha ngăm một tiếng”; “Mẹ ngoảnh đi, con dại; mẹ ngoảnh lại, con khôn”; “Mẹ dạy thì con khéo, bố dạy thì con khôn”; “Gái chậm chồng, mẹ cha khắc khoải”…
Thật khó tìm được thứ tình cảm yêu thương, chăm chút nào, sự dạy bảo, uỷ thác nào của những bậc cha mẹ với con cháu sâu sắc hơn như trong những câu ca dao dưới đây:
Con ơi, mẹ bảo con này,
Học buôn học bán cho tày người ta.
Con đừng học thói chua ngoa, Họ hàng ghét bỏ người ta chê cười.
Dù no, dù đói cho tươi,
Khoan ăn, bớt ngủ là người lo toan.
Phòng khi đóng góp việc làng, Đồng tiền bát gạo lo toan cho chồng.
Trước là đẹp mặt cho chồng, Sau là họ mạc cũng không chê cười.
Thế nên, qua ca dao, tình mẫu tử, phụ tử đã trở thành một nét trẻ đẹp văn hoá mang đậm nghĩa tình phương Đông truyền thống, nó ăn sâu trong ý thức, tư tưởng, tình cảm của mỗi con người, nó trở thành một thứ triết lí, đạo lí, một hành vi ứng xử: “Con không chê cha mẹ khó, chó không chê nhà chủ nghèo”.
Thứ hai, tình cảm yêu kính, biết ơn cha mẹ của con cháu trong ca dao Việt Nam được thể hiện sâu sắc mà nhuần nhị, cảm động và lắng đọng: “Công cha như núi ngất trời /
Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển đông / Núi cao biển rộng mênh mông / Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi”; “Nước biển mênh mông không đong đầy tình mẹ / Mây trời lồng lộng không phủ kín công cha”… Để ví công sinh thành của cha mẹ, ca dao thường dùng những hình ảnh thật cao rộng, hùng vĩ và sừng sững như những ngọn núi muôn đời vững chãi. Nghĩa mẹ luôn luôn được so sánh với những hình ảnh làn nước ngọt ngào, mát lạnh, vô cùng, vô tận, có khi êm đềm mềm mại và mượt mà, có những lúc tuôn trào mãnh liệt mãi mãi không ngừng nghỉ nghỉ. Công ơn ấy như đại dương, nồng ấm như vầng dương sưởi ấm mãi cuộc sống con cháu. Để đền đáp công ơn ấy, từng người con cần hiếu thảo với mẹ cha. Cần biết vâng lời cha mẹ: “Cá không ăn muối cá ươn / Con cãi cha mẹ trăm đường con hư”. Cha mẹ sinh con ra, nuôi dưỡng con khôn lớn suốt cuộc sống nhọc nhằn, cay cực; do vậy, sự hiếu thảo với cha mẹ không riêng gì có thể hiện qua sự phụng dưỡng, chăm sóc mà còn phải biết giữ tròn đạo hiếu. Đó vừa là trách nhiệm, trách nhiệm và trách nhiệm, vừa là đạo lí của phận làm con. Ca dao có nhiều bài sâu sắc và đa nghĩa, vừa hoàn toàn có thể hiểu là lời răn dạy của những bậc cha mẹ, vừa là lời giãi bày, tự nhủ của con cháu, anh em với nhau:
Thờ cha mẹ, ở hết lòng,
Ấy là chữ hiếu, dạy trong luân thường.
Chữ nghĩa đó đó là chữ nhường,
Nhường anh nhường chị là nhường người trên.
Ghi lòng tạc dạ chớ quên, Con em phải giữ lấy nền con em của tớ.
Làm trai nết đủ trăm đường,
Trước tiên điều hiếu đạo thường xưa nay.
Công cha đức mẹ cao dày,
Cưu mang trứng nước những ngày ngây thơ.
Nuôi con khó nhọc đến giờ,
Trưởng thành con phải biết thờ hai thân.
Thức khuya dậy sớm chuyên cần, Quạt lồng ấp lạnh giữ phần đạo con.
Hiếu là lòng biết ơn, kính trọng cha mẹ, chăm sóc chu đáo cha mẹ còn sống, thờ cúng theo lễ nghĩa khi cha mẹ qua đời: “Mỗi đêm mỗi thắp đèn trời / Cầu cho cha mẹ sống đời với con”; “Tu đâu cho bằng tu nhà/ Thờ cha kính mẹ ấy là chân tu”. Con cái bất hiếu thì cũng là bất nhân, không thành người. Là con phải: “Đói lòng ăn hạt chà là / Để cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng”; “Cha già đã dư trăm / Chạnh lòng nhớ tới đằm đằm châu sa”… Sự quyết tử của mẹ cha thầm lặng mà lớn lao không gì diễn tả được, dẫu biết, dù có bằng cả cuộc sống tôi cũng không thể đền đáp đủ nghĩa mẹ công cha, nhất là lúc cha mẹ tuổi cao sức yếu, bóng ngả về chiều. Cho dù có trở ngại vất vả nghèo khổ đến đâu, tình yêu thương cha mẹ dành riêng cho con cháu vẫn dạt dào như sóng biển và con cháu đối với cha mẹ cần nguyên vẹn lòng tri ân: “Mẹ già ở túp lều tranh / Sớm thăm tối viếng mới đành dạ con”… Khi gặp cảnh khốn khó, đạo làm con phải biết đồng ý để tiếp tục dành tất cả sức lực và tình cảm chăm sóc cha mẹ già: “Cầm cần câu cá ngược xuôi / Nấu canh rau bợ mà nuôi mẹ già”… Khi con cháu lớn lên lập mái ấm gia đình, làm cha, làm mẹ sẽ cảm nhận rõ hơn những vất vả hi sinh của cha mẹ. Một người con có hiếu sẽ chọn bạn đời biết sống có tình có nghĩa, cùng nhau chăm sóc mẹ cha: “Em không thương anh nhiều ruộng nhiều vườn / Thương vì ý ở biết kính nhường mẹ cha”… Nỗi lòng, mong ước được ở gần chăm sóc, báo hiếu cha mẹ của mọi người con đều như nhau, nhưng nặng hơn ở những người dân con gái, bởi gái lớn thì phải lấy chồng, phải có trách nhiệm phụng dưỡng cha mẹ chồng. Thế nên, trong ca dao có rất nhiều bài, nhiều câu nói về nỗi nhớ thương thầm kín ấy: “Chiều chiều ra đứng ngõ sau / Ngó về quê mẹ, ruột đau chín chiều”; “Chiều chiều ngó ngược ngó xuôi / Ngó không thấy mẹ ngùi ngùi nhớ thương”; “Gió đưa cây cửu lí hương / Xa cha xa mẹ, thất thường bữa tiệc / Sầu riêng cơm chẳng muốn ăn / Đã bưng lấy bát, lại dằn xuống mâm”…
Thứ ba, con cháu có ý thức tu thân, luôn tự răn mình, nỗ lực trong môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường mới thực sự là làm tròn chữ hiếu
Sinh con ra chịu bao vất vả nhọc nhằn, cha mẹ chỉ ước mong sao con khôn lớn lên trên người. Do vậy, những người dân con thể hiện lòng hiếu thảo của tớ đối với cha mẹ bằng những nỗ lực nỗ lực trong học tập và thao tác, trong thành đạt, vinh hiển cho bản thân mình và mái ấm gia đình, dòng họ: “Con ơi, muốn nên thân người / Lắng tai nghe lấy những lời mẹ cha / Gái thời chăm chỉ trong nhà / Khi vào canh cửi, khi ra thêu thùa / Trai thì đọc sách, ngâm thơ / Dùi mài kinh sử để chờ dịp thi/ Nửa mai nối nghiệp được nhà / Trước là đẹp mặt, sau là hiển thân”…
Lòng hiếu thảo đôi khi cũng chỉ đơn giản là lao động cần mẫn, mùa màng bội thu, mái ấm gia đình thuận hoà êm ấm để mẹ cha yên lòng: “Một mai gặt lúa mang về / Thờ cha, kính mẹ nhiều bề hiếu trung”. Đó là những lời dạy, lời dặn, lời gửi, lời thương và niềm mong ước của đáng sinh thành đối với con cháu. Đồng thời, cũng là mong mỏi của những người dân con có hiếu để báo ơn đối với cha mẹ.
Hiếu là niềm sung sướng khi mỗi ngày còn tồn tại cha mẹ và hết lòng thờ phụng cha mẹ khi khuất núi trong ca dao Việt Nam. Thật niềm sung sướng với ai còn cha mẹ cạnh bên để kính cẩn, yêu thương, báo đáp. Đó là nụ cười của những người dân con hiếu thảo, có cha mẹ cạnh bên và luôn mong cho cha mẹ sống mạnh khỏe, vui vẻ. Dẫu biết rằng sinh- lão- bệnh- tử là quy luật, ly biệt là lẽ tất nhiên, nhưng trên hết vẫn là tình yêu thương và cầu mong cho cha mẹ sống an nhiên, vui vẻ: “Lâm râm khấn vái Phật trời/ xin cho cha mẹ sống đời với con”… Ca dao cũng khuyên răn con người: “Dạy con con nhớ lấy lời/ Trọng cha, kính mẹ đời đời chớ quên”… Lúc cha mẹ còn sống thì hết lòng yêu thương, khi cha mẹ đã khuất thì phận làm con phải biết thờ cúng cho đúng đạo làm con, cho thanh thản tấm lòng: “Đi về lập miếu thờ cha / Cắt chùa thờ mẹ, lập trang thờ bà”…
Từ tình cảm máu thịt, từ những nguyên tắc đạo lí tự nhiên này, ca dao Việt Nam cũng luôn có thể có nhiều bài phê phán kịch liệt thái độ, cách ứng xử bất kính đối với cha mẹ: “Đi đâu mà bỏ mẹ già/ Gối nghiêng ai sửa chén trà ai dâng”; “Sống thì con chẳng cho ăn / Chết rồi xôi thịt, làm văn tế ruồi”… Sự phê phán đó là thiết yếu, bởi “cha mẹ sinh con, trời sinh tính”, thời nào thì cũng luôn có thể có những đứa con hư, không biết giữ tròn đạo hiếu, thậm chí phụ bạc, hắt hủi cha mẹ. Là tiếng nói tâm tình, là nỗi lòng trăn trở, là lời kí thác của người xưa nhưng nghĩa tình, đạo lí của con người, giữa con người với nhau, đặc biệt giữa cha mẹ và con cháu trong ca dao, vì thế, vẫn luôn có ý nghĩa, giá trị trong đời sống hiện tại.
Ca dao, tục ngữ về Gia Đình của người Việt Nam thấm đượm triết lí nhân sinh, có tác dụng răn dạy mỗi con người phải làm tròn trách nhiệm và bổn phận của tớ, xứng đáng với công lao như trời biển của mẹ cha.
Người con bất hiếu luôn bị xã hội lên án nóng bức và chê cười. “Tội ác tột cùng, không gì hơn bất hiếu / Tột cùng thiện không gì hơn hiếu”, đó là lời răn của Phật, cũng là triết lí nhân sinh muôn đời của ông cha để lại, gửi gắm trong kho tàng ca dao của dân tộc bản địa. Trong thời buổi kinh tế tài chính thị trường nhiều dịch chuyển, thay đổi tiêu cực lúc bấy giờ, việc nghiên cứu và phân tích triết lí nhân sinh từ quan hệ cha mẹ, con cháu và ngược lại qua ca dao Việt Nam có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng đạo đức, nhân cách, hành vi ứng xử cho con người trong quan hệ mái ấm gia đình nói riêng, hiệp hội, xã hội nói chung.
Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Câu ca dao nói về bốn phận của con đời với cha mẹ